25 Feb Clima actual da provincia da Coruña

Clima actual da provincia da Coruña

O clima é moi importante para a vida e as actividades humanas. O clima dunha rexión xeográfica coñécese a grandes liñas. Con todo, non sempre se coñece ben a variabilidade territorial. Coñecer o clima local require unha escala descritiva detallada. Froito dunha investigación na provincia da Coruña, descríbese por primeira vez a variabilidade territorial do clima actual mediante mapas de alta resolución espacial e distinguindo variantes climáticas locais. Realízase no contexto do proxecto CLIMACO, cuxa finalidade é difundir este coñecemento científico e sensibilizar ao alumnado de 3º e 4º da ESO da provincia da Coruña. A Fundación Matrix desenvolve este proxecto e as intervencións educativas asociadas grazas ao apoio da Deputación Provincial da Coruña.

 

O clima afecta directa ou indirectamente á distribución dos seres vivos e tipos de vexetación; á presenza de fontes e caudal de arroios e ríos; a moitas formas de ocupación e usos humanos do territorio; á cor dominante da vexetación e á heteroxeneidade da paisaxe; á extensión e clases de cultivos; á disposición e características dos asentamentos humanos; á produción de moitos recursos naturais, incluíndo a provisión de auga; ao aproveitamento de enerxías renovables fotovoltaica e eólica; a unha gran parte das actividades de lecer e turísticas; á identidade cultural e ao benestar humano, entre outras moitas influencias.

O clima dun lugar ou unha rexión expresa unha síntese estatística de datos meteorolóxicos observados nun período relativamente longo, de polo menos 30 anos. O clima dunha rexión xeográfica a miúdo é coñecido a trazos xerais. Con todo, non sempre se coñece ben a variabilidade territorial do clima, cuxa relevancia é aínda maior. O clima local dun lugar afecta á vida de todas as persoas. Un coñecemento cualitativo ou aproximado da abundancia de choivas ou se fai calor no verán non sempre é suficiente. Un coñecemento cuantitativo do clima local é un marco de referencia fundamental para a planificación e avaliación de moitas actividades humanas. Por iso o cambio climático importa e impacta.

Representar nun mapa fiable o clima local non é unha tarefa sinxela. Por unha banda, moitos rexistros dispoñibles proporcionan información climática só de puntos concretos do territorio, os que contan con estacións meteorolóxicas. En xeral non poden representar o clima do territorio máis extenso no que se sitúan, é unha cuestión de escala espacial. Por outra banda, nalgúns casos refírense a fontes ou períodos de observación descoñecidos ou curtos, baséanse en métodos non explícitos ou menos fiables que o que permite a tecnoloxía actual, ou sinxelamente son inadecuados para representar o clima presente dun lugar. Ambos factores limitan a confianza sobre o coñecemento do clima actual a unha escala espacial local ou detallada. Usando datos de 30 estacións da Axencia Estatal de Meteoroloxía do período 1981-2010 –período de 30 anos recomendado pola Organización Meteorolóxica Mundial– e métodos avanzados apropiados xerouse unha cartografía de alta resolución espacial (100 m) para caracterizar o clima da provincia da Coruña (Figura 1), cuxa superficie é 7.950 km2.

 

Figura 1. Influencia da resolución nos mapas da temperatura media anual da provincia da Coruña do período 1981-2010. Á esquerda, selección do territorio provincial tomada do mapa a escala nacional elaborado pola AEMET (2018), cunha baixa resolución espacial. Á dereita, mapa de alta resolución espacial da provincia da Coruña, realizado pola Fundación Matrix.

 

Como é o clima da provincia da Coruña?

Situada na España verde, marca turística que inclúe catro Comunidades Autónomas do norte peninsular –Galicia, Asturias, Cantabria e o País Vasco–, a provincia da Coruña ten sete dos municipios con maior incremento relativo do turismo no verán de 2020, ata o 120%, segundo despréndese dos big data dos móbiles.

A Coruña, pola súa posición xeográfica é unha provincia sometida a unha dinámica atmosférica caracterizada pola presenza dos denominados ventos do oeste, que achegan humidade ao longo de todo ao ano. Forma parte da rexión norte e noroeste de España peninsular caracterizada por un clima oceánico, tamén denominado clima atlántico, pola influencia do océano con este nome. Este clima rexional caracterízase por temperaturas suaves, temperadas –a media do mes máis cálido non supera os 22ºC– e precipitacións abundantes distribuídas ao longo de todo o ano, maiores no inverno. Ademais, por unha alta humidade relativa do aire e unha amplitude térmica –diferenza entre as temperaturas máximas e as mínimas– relativamente pequena, tanto anual como diaria.

Con todo, no seu territorio existen variantes locais segundo a proximidade ao mar, a latitude e a influencia do relevo. Na provincia da Coruña identificáronse nove tipos de clima local diferentes e 14 variantes locais de clima oceánico (ver mapas do visor). Estas manifestacións do clima local mostran as modificacións do clima oceánico ao longo e ancho do territorio provincial. Son as que perciben calquera persoa, determinan os usos do chan ou condicionan as actividades do sector agrario ou do turismo. Un exemplo é a importancia da superficie arborizada, ao redor do 50% do total provincial, representada sobre todo por cultivos forestais.

A continuación, describimos a variación territorial dos dous elementos máis importantes do clima, temperatura e precipitación, que ilustran a heteroxeneidade climática intraprovincial. Desde o cabo Estaca de Bares á ría de Arousa, e desde Terras de Melide ao cabo Fisterra, como pode verse no atlas do clima da Coruña.

 

Peña Furada (Ortigueira).

Temperatura media anual

A temperatura media anual provincial (media espacial) é tépeda, de 13,1ºC. Presenta unha variación intraprovincial entre 11 e 15ºC. A influencia termorreguladora do océano que rodea gran parte do límite provincial –A Coruña é a provincia española con máis lonxitude de costa, 956 km–, é responsable en gran parte deste rango. Determina unha temperatura máis alta nas áreas costeiras, e a súa influencia se atenúa cara ao interior, onde a temperatura media é inferior. Esta influencia refórzase co efecto do relevo. A temperatura media supera os 14ºC nas altitudes máis baixas próximas á costa, mentres que diminúe progresivamente cara a cotas máis altas. A isoterma de 12,5ºC –liña que une os puntos desta temperatura media, representada coa mesma cor no mapa– marca o límite asociado aos 500 m de altitude, aproximadamente, que se estende cara ao interior provincial, máis frío. Con todo, tamén está presente nas áreas costeiras que superan dita altitude, como a península do Barbanza.

Finalmente, a temperatura media aumenta paulatinamente ao diminuír a latitude, cara ao sur da provincia. A ribeira norte da ría de Arousa presenta as temperaturas máis altas, superando os 15ºC en casos puntuais. A maior insolación e os ventos do nordés, predominantes no verán, reducen a presenza de nebulosidade nesta estación respecto a as áreas máis expostas aos fluxos de orixe marítima procedentes do norte, como sucede na costa setentrional da provincia.

Cabo Fisterra (Finisterre).

 

Temperatura media das máximas e de xullo

A Coruña presenta máximas térmicas moderadas. A temperatura media anual das máximas mostra contrastes espaciais, en especial entre o interior da provincia e as áreas costeiras. Na parte occidental da serra de Xistral, no extremo leste provincial, non alcanza os 15ºC. Pola contra, no extremo sur, chega aos 20ºC nas costas da península do Barbanza e no val do río Ulla. Con todo, en áreas costeiras apenas 200 km ao norte, na serra da Capelada (comarca de Ortegal), a media das máximas é tres graos menos, 17ºC.

As comarcas interiores presentan valores intermedios entre os 16ºC das zonas de maior altitude ata os 18ºC das zonas máis abertas e expostas á influencia marítima.

Xullo, xeralmente, é o mes de verán coa media das temperaturas máximas máis elevadas nas nosas latitudes. É xeralmente un mes cunha maior insolación asociada a situacións de estabilidade atmosférica propiciadas pola presenza do anticiclón dos Azores. No norte da provincia, na comarca de Ortegal, os ventos do nordés asócianse ás nubes baixas habituais que dificultan o ascenso das temperaturas diúrnas. Alí só alcánzanse 21ºC de temperatura máxima media en xullo.

Pola contra, no sur da provincia, devanditos ventos producen un efecto oposto. Favorecen os ceos despexados en áreas das Rías Baixas. Tras perder humidade ao atravesar gran parte do territorio coruñés, chegan en forma de aire seco e máis quente, e provocan un tempo despexado con temperaturas máis elevadas. É o caso da zona costeira da península do Barbanza e o val do Ulla, onde se sitúa a isoterma dos 26ºC de media de temperatura máxima do mes de xullo, cinco graos máis que no extremo nordés provincial.

Como exemplo de clima local caracterizado por calor en xullo –e por poucas choivas no verán e inverno suave– pode citarse a praia de Coroso e outras do municipio de Ribeira, coñecido lugar de vacacións estivais polo seu sol e temperaturas favorables.

Paisaxe dominada por fragas (bosque mixto atlántico, caducifolio), xunto ao río Eume na contorna do mosteiro de Caaveiro, no Parque Natural das Fragas do Eume (Pontedeume).

Paisaxe dominada por fragas (bosque mixto), xunto ao río Eume na contorna do mosteiro de Caaveiro, no Parque Natural das Fragas do Eume (Pontedeume).

Temperatura media das mínimas e de xaneiro

A Coruña non é unha provincia fría. Presenta mínimas anuais térmicas moi moderadas, por encima de 0ºC. A temperatura media anual das mínimas, mostra contrastes dentro da provincia. Os valores mínimos obsérvanse nas áreas máis elevadas do interior, nas comarcas de Terra de Melide e Eume e na parte oriental da de Betanzos, nas serras da Loba ou montes de Bocelo, con altitudes de máis de 700 m, onde a media das mínimas é 5,5ºC. En xeral, as zonas interiores e de máis altitude da provincia son as máis frescas, con medias entre 5ºC e 8ºC. A isoterma de temperatura media das mínimas anual de 8ºC define a fronteira entre as áreas con clima puramente oceánico e as de transición cara a un clima máis continental.

 

As áreas costeiras presentan temperaturas máis suaves, cunha media das mínimas superior a 9ºC no conxunto do litoral. As mínimas máis elevadas obsérvanse en áreas da costa da Morte, onde chegan a 10,5ºC.

Xaneiro é o mes de inverno coas temperaturas medias mínimas máis baixas. A razón é a presenza máis frecuente da masa de aire polar marítima e continental, que aínda así ocasiona temperaturas relativamente suaves nesta rexión de clima oceánico. Os valores mínimos do mes máis frío varían entre os 2,5ºC das zonas interiores de máis altitude da comarca de Terra de Melide, ata os 6,5ºC das zonas costeiras da península do Barbanza, Muros ou A Coruña. As áreas de transición correspóndense coas isotermas de temperatura media das mínimas de xaneiro entre 3ºC e 5ºC.

A comarca rural Terra de Melide, cun clima local caracterizado polo seu frío xaneiro e por máximas estivais suaves e veráns húmidos, é un exemplo de paisaxe tradicional agrogandeira. Terra de Melide asóciase á importancia de pastos e produción leiteira e de queixo, forma parte do territorio amparado pola denominación de orixe Arzúa-Ulloa, ademais de ser un destino de turismo rural á alza.

 

Paisaxe agraria tradicional con predominio de pequenas parcelas de policultivo para uso gandeiro, bosquetes e áreas arbóreas lineais (Melide). Fuente: Google Earth.

 

Precipitación total anual

Máis do 80% do territorio provincial presenta unha precipitación total anual media superior a 1.400 mm. En conxunto, a precipitación total varía entre 1.000 e 2.000 mm, con acusados contrastes espaciais, cunha media provincial de 1.557 mm (media espacial). O continuo paso de frontes procedentes do oeste asociados a borrascas atlánticas son os protagonistas do clima de outubro a marzo, semestre que rexistra a maior parte da pluviosidade anual.

A metade occidental provincial concentra os maiores valores de precipitación, por exemplo as comarcas de Terra de Soneira, Xallas e Santiago rexistran máis choivas, con valores de precipitación media entre 1.800 mm e 2.000 mm. Resulta da canalización dos ventos do suroeste, tan típicos durante o inverno que, tras penetrar polas rías cargados de humidade, tenden a descargar nos baluartes montañosos próximos á costa.

Pola contra, máis cara ao interior, obsérvanse os valores mínimos provinciais que por pouco superan os 1.000 mm en comarcas como Ordes ou A Coruña, onde os eventos pluviométricos do suroeste se atenúan.

Acantilados de Loiba (Ortigueira).

 

Variación estacional do clima

Existe unha variación estacional da temperatura media e a precipitación total. En inverno, as temperaturas medias van desde os 5ºC das zonas máis interiores ata os 11ºC das zonas costeiras, e mesmo por encima na marxe máis suroccidental da provincia na contorna das rías de Arousa e Muros e Noia. Na maior parte das comarcas interiores os valores son intermedios, entre 7ºC e 9ºC. A concentración da precipitación é notable durante o inverno, cando se alcanzan os valores máis altos no conxunto da provincia. A precipitación invernal varía entre os 400 mm das áreas interiores de sombra orográfica de choiva, ata os máis de 600 mm das áreas máis expostas aos fluxos húmidos marítimos da metade occidental e do nordés.

Durante o verán, a estación máis cálida, tamén observamos contrastes destacables. As temperaturas medias son máis frescas no interior e na costa setentrional, onde a presenza de nebulosidade ligada aos fluxos do nordés é frecuente nas áreas expostas. Cara ao sur aumenta progresivamente, desde os 18ºC do municipio da Coruña ata os 20ºC da marxe meridional da península do Barbanza que, xunto cos vales do río Ulla e do río Sar, son as áreas máis cálidas da provincia, chegando en casos puntuais a superar ese valor. A precipitación no verán varía entre os 100 mm de áreas interiores ata os máis de 200 mm das do extremo norte e oriental.

As comarcas de Ortegal e Ferrol caracterízanse polos ventos do nordés, ligados á presenza do anticiclón dos Azores e á súa posición estival. Estes ventos achegan humidade e determinan un clima local cun verán húmido, con máximas estivais frescas ou suaves, e mínimas de xaneiro frescas ou suaves. Este territorio coruñés de clima peculiar alberga, entre outros atractivos turísticos, os cantís marítimos de Loiba e o cabo Ortegal, que destacan pola súa singularidade xeolóxica e beleza.

 

Figura 2. Diagramas climáticos de catro municipios da provincia da Coruña. Indícanse os valores mensuais de temperatura media anual (T), precipitación total anual (P) e amplitude térmica anual (A) do período 1981-2010 (media espacial).

 

Primavera e outono son estacións intermedias e con contrastes territoriais. A primeira, é fresca a nivel térmico, con valores comprendidos entre os 10ºC do interior e zonas de máis altitude ata os 15ºC do Barbanza meridional. A segunda, máis suave, con presenza da isoterma de 12ºC nas zonas elevadas do interior, e entre 15ºC e 16ºC nas zonas costeiras, e cifras máis altas en áreas da costa das Rías Baixas. As precipitacións primaverais e outonais son abundantes, intermedias entre as de inverno e verán, e presentan tendencias de variación xeográfica similares.

INTERACTIVO – Visor cartográfico: visualiza o mapa premendo o botón de pantalla completa

 

Exemplos de climas locais

Na provincia da Coruña podemos distinguir diferentes tipos de clima local segundo a temperatura media anual e a precipitación total anual (Figura 2), como se pode ver no visor. Predomina o clima temperado moi húmido, que ocupa a maior parte do interior da provincia, comarcas de altitudes medias, así como a costa nordés. Caracterízase por temperaturas entre 12ºC e 14ºC e precipitación elevada, entre 1.400 e 1.800 mm. Santiago de Compostela é un exemplo representativo. Presenta veráns relativamente secos (con menos do 10% da precipitación anual) e unha temperatura mínima de xaneiro fresca (3-5ºC).

O clima cálido –en termos relativos a outras variantes térmicas de temperatura inferior– corresponde a áreas cuxa temperatura media anual supera os 14ºC. O clima cálido húmido predomina en toda a franxa litoral norte, desde Fisterra ata Ortegal, cunha precipitación entre 1.200 e 1.400 mm, un exemplo é o municipio da Coruña. Presenta veráns húmidos (con máis do 10% da precipitación anual) e unha temperatura mínima de xaneiro suave (máis de 5ºC). O clima cálido moi húmido (cunha precipitación entre 1.400 e 1.800 mm), predomina no litoral sur, é o caso de Ribeira. Presenta veráns relativamente secos e unha temperatura mínima de xaneiro suave.

Os climas de tipo fresco, son aqueles en os que a temperatura media anual varía entre 10ºC e 12ºC. Son propios de zonas do interior e maior altitude. É o clima de Sobrado, As Pontes de García Rodríguez e Toques, cun clima local fresco moi húmido (precipitación media entre 1.400 e 1.800 mm). Presenta veráns húmidos e unha temperatura mínima de xaneiro fría (menos de 3ºC).

A Fundación Matrix e o proxecto CLIMACO impulsan un mellor coñecemento do clima e do cambio climático local na provincia A Coruña, co apoio da Deputación Provincial. É unha contribución aos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) da Axenda 2030 de Nacións Unidas. Expresan o seu compromiso cos ODS11, Cidades e Comunidades Sostibles, e ODS15, Vida de Ecosistemas Terrestres, e moi especialmente co ODS13, Acción polo Clima e o ODS6, Auga limpa e Saneamento. O ODS13 esixe involucrar a todas as Administracións e actores da sociedade civil, e en particular do ámbito científico, na tarefa de adaptación multipropósito, transversal e multisectorial que afecta, entre outros aspectos clave, tanto á demanda de auga dos ecosistemas como á provisión de servizos ecosistémicos de abastecemento de auga para consumo humano, turismo ou agricultura.

Métodos. Utilizáronse datos de variables climáticas de 30 estacións meteorolóxicas situadas en territorio da provincia da Coruña e áreas limítrofes. Proceden do Banco Nacional de Datos Climáticos da Axencia Estatal de Meteoroloxía ( AEMET), organismo que conta cun conxunto de estacións repartidas homogéneamente e que cumpren cos estándares de calidade esixidos pola Organización Meteorolóxica Mundial (OMM). A descrición do clima actual provincial realizouse mediante unha cartografía de variables climáticas do período 1981-2010, período de 30 anos recomendado pola OMM en virtude do Regulamento Técnico vixente sobre o cálculo das normais climáticas (OMM- N° 1203). Os métodos de cálculo estandarizados son fundamentais para a vixilancia do clima e a comparación espacial de tendencias. Utilizouse un Modelo Dixital do Terreo para derivar variables de altitude, latitude e distancia á costa e kriging universal –baseado en modelización por regresión lineal multivariante e interpolación espacial por kriging ordinario sobre os residuos desta–, para xerar unha cartografía de alta resolución espacial, 100 m (escala detallada) que estende os valores recollidos nas estacións a todo o territorio.

 

Mtr. Alberto González, Investigador da Universidad Complutense de Madrid e a Fundación Matrix

Gdo. David Pérez, Investigador da Fundación Matrix

Mtr. Juan Carlos Hernández, Investigador da Fundación Matrix

Dr. Javier Montalvo, Profesor de Ecoloxía da Universidade de Vigo e Director da Fundación Matrix

Artigo divulgativo do Proxecto CLIMACO, realizado pola Fundación Matrix, Investigación y Desarrollo Sostenible co apoio da Deputación Provincial da Coruña

Sin Comentarios

Publica un comentario

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.

Este sitio web utiliza cookies para que usted tenga la mejor experiencia de usuario. Si continúa navegando está dando su consentimiento para la aceptación de las mencionadas cookies y la aceptación de nuestra política de cookies, clicar el enlace para mayor información.

ACEPTAR
Aviso de cookies